De eerste aflevering van de nieuwe NPO tv-serie “Het verhaal van Nederland” gaat over de jagers en boeren in de steentijd. Ook in Heel zijn sporen uit die tijd gevonden. Waarom is er zo weinig bekend uit die periode en waar zijn kansen verloren gegaan voor: “Het verhaal van Heel”?
Het verhaal van Nederland
“Het verhaal van Nederland” trok afgelopen woensdag op tv 1,7 miljoen kijkers. Het is een serie over de geschiedenis van ons land in 10 afleveringen. In de eerste aflevering getiteld: “Jagers en boeren” komt, in vogelvlucht, de menselijke bewoning in het tijdvak 15.000 v. Chr. tot 2000 v. Chr. aan de orde.
Video: Het verhaal van Nederland, de trailer
De nieuwe steentijd
Het laatste deel van die lange periode van zo’n 13.000 jaar noemen we de nieuwe steentijd (neolithicum). Die duurde van 5300 v. Chr. tot 2000 v. Chr. Tijdens dat tijdvak zette de mens een grote stap op het gebied van de voedselvoorziening. Een samenleving van jagers-verzamelaars ging langzaam over op de landbouw. Door de verbouw van voedsel en het houden van dieren ontstonden de eerste dorpen. De bevolking nam toe en de mens ging het landschap steeds meer naar zijn hand zetten.
De eerste boeren
In de eerste aflevering van de serie: “Jagers en boeren”, wordt het verhaal verteld van de eerste boerenkolonisten die zich vestigden in Zuid-Limburg. De löss in dat gebied was een vruchtbare grondsoort die zonder bemesting goede opbrengsten gaf. De boeren leefden er in kleine nederzettingen van twee tot vijf boerderijen. Ze verbouwden graan, erwten en linzen. Lijnzaad en maanzaad leverden olie en vet. Ook hielden ze runderen, schapen, geiten en varkens.
Gedurende de nieuwe steentijd verspreide de landbouw zich geleidelijk verder over ons land, maar lange tijd leefden landbouwers en jagers-verzamelaars naast elkaar.
“Het verhaal van Heel”
Ook in Heel zijn uit die nieuwe steentijd vuurstenen-bewoningssporen gevonden. Heel ligt op de grens van twee landschappelijke gebieden. In het noorden liggen zandgronden en in het zuiden ligt het Maasdal met rivierklei.
Boerderijen en akkers lagen op de zandgronden. De lichte grond was gemakkelijk te bewerken en de beekjes in de nabijheid zorgden voor voldoende water. Het vee liet men grazen in de beekdalen en langs de Maas. Daar werd ook klei gewonnen om aardewerk te maken.
Vindplaatsen sporen in en rond Heel
Op de kaart zijn de vindplaatsen met voorwerpen uit de nieuwe steentijd aangegeven. Ter oriëntatie zijn ze geprojecteerd op een hedendaagse kaart.
Brongegevens: José Schreurs, Opgravingen: Heel: de prehistorie (1990)
Gemiste kansen
De kaart met vindplaatsen laat zien dat veel bewoonde plekken in gebieden lagen, die in de zeventiger jaren ten prooi vielen aan de grootschalige grindwinning. Ons bodemarchief met de sporen en resten van menselijke bewoning is destijds vernietigd, zonder dat er vooraf archeologisch onderzoek werd gedaan.
Ook in de dorpskern van Heel hebben de afgelopen decennia bouwactiviteiten plaatsgevonden zonder dat men oog had voor het belang van het verleden. Veel kansen zijn bijvoorbeeld gemist om de kennis over het Romeins verleden van Heel te verrijken. Waar het ook bijna mis ging was op het terrein van Daelzicht waar rond 2008 nieuwe huisjes werden gebouwd. Een alerte buurtgenoot zag dat er bij de graafwerkzaamheden allerlei voorwerpen uit de Romeinse tijd tevoorschijn kwamen. Daarop werd de bouw stop gelegd en er werd een grootschalig archeologisch onderzoek opgestart. Daarbij werd het op twee na grootste Romeinse grafveld van Nederland blootgelegd. Voorafgaand aan de bouwwerkzaamheden was er geen verkennend onderzoek uitgevoerd, terwijl dat wel een wettelijke plicht. Het was namelijk bekend dat het een archeologisch interessant gebied was.
Werkgroep Catualium
Om dit soort situaties naar de toekomst toe te voorkomen, heeft Heemkring Heel inmiddels een werkgroep ingesteld. Die zet zich in voor het Romeins verleden van Catualium, het Romeinse Heel.
De Romeinen en “Het verhaal van Nederland”
De aanwezigheid van de Romeinen in ons land komt aan bod in deel twee van de serie: “Het verhaal van Nederland”. Die uitzending staat gepland op woensdag 9 februari, 20,35 uur, NPO1.